Co łączy zakłady pracy, fabryki, aqua parki? Odpowiedzią jest… zagrożenie, wynikające z funkcjonowania w tego typu obiektach urządzeń wytwarzających aerozol wodny potencjalnie skażony bakterią Legionella. Jak minimalizować potencjalne ryzyko zakażenia bakterią pracowników korzystających z natrysków, pracujących przy obsłudze urządzeń wodnych? Odpowiedź w artykule Aleksandra Florka – zastępcy dyrektora działu handlowego ds. ochrony środowiska SEKA S.A.
Osoby, które zawodowo nie zajmują się zarządzaniem obiektami użyteczności publicznej, mogły nigdy nie słyszeć o bakteriach Legionelli. Czym one są? Dlaczego stanowią zagrożenie? Gdzie występują? Legionella to rodzaj bakterii, do której należy między innymi gatunek Legionella pneumophila wywołujący choroby z grupy legioneloz, z których najważniejsze znaczenie mają: choroba legionistów (ciężki przebieg) oraz gorączka Pontiac (przebieg lżejszy, grypopodobny).
Są to choroby układu oddechowego. Do zakażenia bakterią Legionella najczęściej dochodzi poprzez wdychanie zainfekowanego aerozolu wodnego, co może nastąpić podczas korzystania z natrysków, basenu, jacuzzi czy innego zbiornika wodnego, takiego jak fontanny albo źródła termalne.
Śmiertelność wynosi od 10% u osób prawidłowo leczonych, bez współistniejących zaburzeń odporności, do 80% u osób nieleczonych bądź ze współistniejącymi zaburzeniami odporności. Idealnymi warunkami do rozwoju Legionelli są miejsca wilgotne, ze stojącą wodą. Kolonizacji bakterii sprzyja temperatura w zakresie 25-45°C (optymalna temperatura do ich rozwoju wynosi 38°C), niskie stężenie dezynfekantów, zastoiny wody i czynniki biotyczne, takie jak obecność innych mikroorganizmów, biofilmu.
Na przyspieszenie szybkości wzrostu mają także wpływ: podłoże bogate w żelazo i mangan, wysoka wilgotność, dostępność dwutlenku węgla oraz wspomniana już odpowiednia temperatura. Dlatego aktualne przepisy przewidują temperaturę ciepłej wody użytkowej w granicach 55-60°C. W temperaturze 55°C bakterie Legionella żyją około 20 minut, w temperaturze 60°C – około 2 minut, a giną w temperaturze ok. 70°C. Poniżej temperatury 20°C poziom rozmnażania znacząco spada, ale bakteria może przetrwać w stanie uśpienia przy dużo niższych temperaturach do czasu pojawienia się sprzyjających warunków rozwoju. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi określa, że ilość bakterii Legionella w wodzie nie powinna przekraczać stężenia 100 bakterii/100 ml ciepłej wody użytkowej, a w szpitalach i obiektach leczniczych – 50 jtk/1000 ml.
Czy do miana obiektów użyteczności publicznej możemy zaliczyć firmę, przedsiębiorstwo, zakład produkcyjny? Czy w związku z tym należy badać wodę, z której korzystają pracownicy i klienci?
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, nazwę „budynek użyteczności publicznej” należy rozumieć jako budynek przeznaczony na potrzeby administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, owiaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyjnych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, oraz inny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny.
Jak czytamy, jest to bardzo szeroka i niejednoznaczna definicja. Dla zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia pracowników wskazane byłoby badanie wody szczególnie tam, gdzie występować mogą aerozole.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w załączniku 5 w tabeli B. „Minimalna częstotliwość pobierania próbek ciepłej wody oraz procedury postępowania w zależności od wyników badania bakteriologicznego”, mamy określoną częstotliwość, z jaką należy badać wodę. Jeżeli wyniki są w normie, tj. 100 bakterii/100 ml ciepłej wody użytkowej, a w szpitalach i obiektach leczniczych 50 jtk/1000 ml, to wodę badamy zgodnie z poniższym: W przedsiębiorstwach podmiotu wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne oraz w przedsiębiorstwach podmiotu wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, w których przebywają pacjenci o obniżonej odporności, w tym objęci leczeniem immunosupresyjnym, badamy wodę 2 razy w roku. W budynkach zamieszkania zbiorowego oraz w budynkach użyteczności publicznej, w których w trakcie ich użytkowania wytwarzany jest aerozol wodno-powietrzny, wykonujemy pierwsze badania w momencie, gdy wynik osiągnie wartość poniżej 100 jtk/100ml, – to kolejne – za rok. Gdy kolejny wynik także będzie poniżej 100jtk/100ml, to wtedy badamy wodę co 3 lata.
Na czym polega badanie obecności bakterii Legionella w wodzie?
W kwestii poboru próbek: W przypadku gdy celem badań jest kontrola stanu jakości wody (np. w odniesieniu do obowiązujących aktów prawnych), wówczas przed rozpoczęciem pobierania:
– należy wyczyścić sitka/końcówki natrysków – powinny być pozbawione kamienia, nalotów i innych zabrudzeń. Jeżeli jest możliwość, należy usunąć sitko/końcówkę natrysku;
– należy przeprowadzić płukanie wstępne przy dużym przepływie. W czasie płukania należy kilkukrotnie zwiększyć przepływ do poziomu maksymalnego w celu zerwania potencjalnych zanieczyszczeń (biofilmu). Aby zagwarantować dopływ świeżej wody, należy dokonać pomiaru temperatury przed rozpoczęciem procesu płukania wstępnego oraz po jego zakończeniu;
– należy wysterylizować końcówkę wylotu wody, stosując zależnie od możliwości metodę termiczną lub chemiczną. Do dezynfekcji chemicznej należy zastosować roztwór podchlorynu, etanolu lub izopropanolu stosowany zgodnie z kartą charakterystyki używanego środka. W przypadku gdy celem badania jest ocena stopnia narażenia użytkowników na bakterii z grupy Legionella, nie wykonuje się powyższych czynności, a jedynie w sposób krótkotrwały odpuszcza się ciepłą wodę. Podczas pobierania próbek woda powinna wypływać ze stałą prędkością, z natężeniem odpowiadającym połowie przepływu maksymalnego.
Należy zagwarantować, żeby próbki były pobierane przy zachowaniu maksymalnie aseptycznych warunków (czyste ręce, jednorazowe dezynfekowane rękawiczki, sterylne narzędzia i pojemniki do pobierania próbek). Próbki pobiera się do jednorazowych sterylnych pojemników, które powinny zawierać czynniki dezaktywujące środki dezynfekcyjne (np. tiosiarczan sodu) w ilości wystarczającej dla danego typu wody. Podczas napełniania należy chronić zamknięcie pojemnika przed zanieczyszczeniem, a także zwrócić uwagę, aby nie opróżnić pojemnika ze środka dezaktywującego chlor. Pojemnika z próbką do badań mikrobiologicznych nie należy napełniać całkowicie, aby po zamknięciu korkiem pozostawała przestrzeń z powietrzem, która umożliwi wymieszanie próbki przed wykonaniem badania. Należy unikać zanieczyszczenia zewnętrznych ścian pojemników z próbkami, szczególnie szyjek i korków – zarówno podczas pobierania, jak i transportu. Próbki należy zabezpieczyć przed uszkodzeniem lub rozlaniem poprzez umieszczenie pojemników w niezależnych woreczkach zipowych (1 pojemnik = 1 woreczek). Mokre z zewnątrz pojemniki należy osuszyć bibułą chłonną / ręcznikiem papierowym, unikając kontaktu z szyjką i korkiem pojemnika. Pobrane próbki należy niezwłocznie umieścić w chłodziarce lub skrzyni izotermicznej utrzymującej temperaturę otoczenia w przedziale 2-8ºC podczas transportu próbek do laboratorium.
W kwestii badania w laboratorium:
Analiza próbek wody o małej liczbie Legionelli oraz o małej liczbie mikroflory towarzyszącej, takich jak próbki wody przeznaczonej do stosowania przez ludzi (np. ciepłej i zimnej wody, wody używanej do kąpieli, wody pitnej i z pływalni), prowadzona jest w oparciu o normę PN-EN ISO 11731:2017-08.
Metoda opiera się na technice filtracji membranowej. Odpowiednie objętości próbki (zazwyczaj są to 3 objętości dla jednej próby: 100 ml, 10 ml oraz 1 ml) filtruje się przez filtry wykonane z nitrocelulozy lub estrów celulozy. Filtrację taką stosuje się w powtórzeniu, ponieważ inkubację prowadzi się na dwóch różnych podłożach hodowlanych w celu uniknięcia strat w odzysku kolonii poszukiwanych bakterii. Na pierwszym z podłożu – BCYE z cysteiną – filtr umieszcza się bezpośrednio po filtracji, bez dodatkowej obróbki. Przed umieszczeniem go na drugim podłożu – bardziej selektywnym – stosuje się kwaśną obróbkę z wykorzystaniem roztworu o pH 2,2±0,2 przez 5 minut. Ma to na celu zahamowanie wzrostu niepożądanej mikroflory. Drugim zastosowanym podłożem może być BCYE+ AB, GVPC lub MWY. Inkubacja prowadzona jest w wilgotnej atmosferze w temperaturze 36±2°C przez okres 10 dni. W tym przedziale czasowym odczyt prowadzony jest co najmniej dwukrotnie (w naszym przypadku trzykrotnie). Norma dopuszcza poddanie podejrzanych kolonii analizom potwierdzającym po 7-dniowej inkubacji, gdy badania nie wykazały istotnych zmian w liczbie kolonii pomiędzy 7. a 10. dniem inkubacji. Jednakże ostateczne zliczanie kolonii do wyniku musi nastąpić dopiero po 10 dniach inkubacji. Charakterystyczne kolonie Legionella mogą mieć różną morfologię. Są one na ogół białoszare, jednak mogą występować również w postaci kolonii bladozielonych z żółtym odcieniem, a także wykazywać w świetle ultrafioletowym białą lub czerwoną fluorescencję. Kolonie są gładkie, o charakterystycznym wyglądzie matowego szkła.
Co najmniej po jednej kolonii z każdego typu (w przypadku jednorodnej morfologii co najmniej 3 kolonie) przesiewa się najpierw na podłoże BCYE bez cysteiny/agar krwawy/ agar odżywczy/TSA, a następnie (tą samą ezą) na podłoże BCYE z cysteiną. Inkubację prowadzi się w atmosferze wilgotnej w temperaturze 36±2°C przez okres 2-5 dni (w naszym przypadku 3 dni). Za wynik dodatni w kierunku Legionella uznaje się kolonie wykazujące wzrost na podłożu BCYE z cysteiną, a niewykazujące wzrostu na podłożu BCYE bez cysteiny/agar krwawy/agar odżywczy/TSA. Ostateczną liczbę kolonii w objętości próbki oblicza się na podstawie wzorów z normy. Laboratoria wykonujące badania jakości wody przekazują podmiotowi zlecającemu oraz, za jego zgodą, właściwemu państwowemu powiatowemu lub państwowemu granicznemu inspektorowi sanitarnemu sprawozdanie z badań jakości wody. W momencie wykrycia bakterii Legionella należy podjąć działania zmierzające do usunięcia ich z instalacji.
Jak poradzić sobie z ich zlikwidowaniem, gdy zostaną wykryte? Jak długo trwa proces i jakie zasoby firmy angażuje?
Zwalczając Legionellę, przede wszystkim należy pozbyć się biofilmu. Jest on powłoką zbudowaną z komórek mikroorganizmów. Otoczony jest warstwą materii organicznej i mineralnej. To właśnie w nim rozmnażają się bakterie. Wśród obecnych na rynku sposobów walki z bakterią możemy wyróżnić między innymi poniższe metody:
– dezynfekcja chemiczna za pomocą ozonu, chloru bądź jonów srebra lub miedzi,
– promieniowanie UV,
– dezynfekcja termiczna wody – wygrzewanie instalacji do temp. powyżej 72°C.
Jak dbać o obiekt, aby nie pojawiło się zagrożenie wystąpienia bakterii?
Ze względu na to, że zakażenie bakteriami Legionella może być bardzo groźne dla zdrowia, istotne jest zapobieganie ich kolonizacji np. poprzez:
– zapewnienie przepływu we wszystkich elementach instalacji,
– zapewnienie temperatury wody w instalacji powyżej 50°C, co zapobiega namnażaniu się bakterii,
– właściwe wyrównoważenie hydrauliczne instalacji, czyli zabezpieczenie przed strefami zmniejszonej prędkości przepływu,
– dbanie o odpowiedni stan izolacji rur i zasobnika, aby nie dopuścić do lokalnego spadku temperatury wody,
– utrzymanie w miarę możliwości temperatury poniżej 20°C w instalacji zimnej wody. To również zabezpiecza przed namnażaniem tych mikroorganizmów. Stosuje się np. izolację rur doprowadzających zimną wodę, aby nie nagrzewały się od sąsiednich z ciepłą.
0
0
Głos/y
Ocena artykułu
