Depresja i wypalenie zawodowe dotykają nas coraz częściej i pogarszają codzienne funkcjonowanie w pracy. Każde wpływa jednak na pracę w odmienny sposób. Przedstawiamy podobieństwa i różnice między nimi.
1. Do wystąpienia wypalenia zawodowego i depresji w dużej mierze przyczyniają się zmiany cywilizacyjne. Część ich objawów jest wspólna, część mocno je różni.
2. Dominującą emocją podczas wypalenia zawodowego jest gniew, w depresji – poczucie winy.
3. Wypalenie zawodowe i depresja w pracy – pobudzenie vs. spowolnienie.
4. Organizacja może budować kulturę pracy, która wspiera zdrowie psychiczne pracowników.
Przedłużające się pogorszone samopoczucie, spadek efektywności i zaangażowania w pracę, trudności w relacjach to znak, że dzieje się z nami coś niepokojącego. Przyczyną może być wypalenie zawodowe lub depresja, dotykające coraz więcej osób w wyniku coraz szybszych zmian cywilizacyjnych, wpływających na nasze codzienne życie. Czy doświadczamy wypalenia czy depresji, najlepiej zdiagnozuje lekarz, warto jednak mieć świadomość, jakie są ich objawy.
Wypalenie zawodowe i depresja – najważniejsze różnice
Pierwszą różnicą między depresją i wypaleniem zawodowym jest ich klasyfikacja według Światowej Organizacji Zdrowie (WHO) – depresja jest chorobą, natomiast wypalenie zawodowe nie jest jednostką chorobową, tylko syndromem zawodowym, wynikającym z przewlekłego stresu w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie poradzić. Wypalenie, któremu nie stawiło się czoła i nie podjęło środków zaradczych, może doprowadzić do rozwoju depresji czy nerwicy.
Zauważalna różnica między wypaleniem zawodowym a depresją występuje w obszarze dominujących emocji. Osoby doświadczające wypalenia zawodowego często reagują gniewem, natomiast zmagające się z depresją – odczuwają poczucie winy. Charakterystycznym objawem depresji jest też utrata życiowego napędu. Świadomość tych emocji może pomóc zrozumieć niespodziewane zmiany w zachowaniu w pracy, których doświadczamy my sami albo osoby w naszym otoczeniu.Te dominujące emocje mają związek z przyczynami powstawania wypalenia zawodowego i depresji.
Kto jest szczególnie narażony na wypalenie zawodowe?
U źródeł wypalenia zawodowego według jednej z czołowych badaczek wypalenia, Christine Maslach, jest wyczerpanie emocjonalne związane z wykonywaną pracą, które prowadzi do depersonalizacji oraz obniżonego poczucia osobistych dokonań. Na wypalenie narażone są zwłaszcza dwie grupy osób. Pierwsza grupa to osoby, których praca polega na kontaktach z wieloma osobami i odpowiadania na ich potrzeby. Druga to osoby bardzo zaangażowane w swoją pracę, dla których praca jest najważniejszą wartością, dającą poczucie sensu i spełnienia. W obu przypadkach często skutkuje to pracą na wysokich obrotach, zapominaniem o odpoczynku, zaniedbywaniem relacji prywatnych, a całe życie zostaje sprowadzone wyłącznie do wymiaru zawodowego. Dlatego wypalenie zawodowe może dotknąć już w pierwszych latach pracy, kiedy jest się pełnym zapału i chęci wykazywania się. Co ciekawe, wypalenie nie dotknie osób, które w pracy są raczej bierne i niewykazujące inicjatywy.
Jak objawia się wypalenie zawodowe?
Wspomniany wcześniej gniew jest reakcją na uczucie wyczerpania pracą – oczekiwaniami, jakie mamy wobec siebie albo jakie mają wobec nas inni, np. przełożeni lub klienci. Pojawia się rozczarowanie i utrata złudzeń, że jest się w stanie im sprostać. Do tych emocji dołączają takie objawy, jak: chroniczne zmęczenie, napięcie psychiczne i fizyczne, niechęć do pracy i wcześniej lubianych obowiązków, znużenie, obniżenie produktywności i efektywności pracy. Towarzyszyć im mogą bóle głowy, problemy gastryczne, kłopoty ze snem i koncentracją, apatia.
W relacjach z innymi pojawia się rozdrażnienie, poirytowanie, zniecierpliwienie, szorstkość, które mogą prowadzić do wybuchów, mówienia w złości nieprzemyślanych słów, co może przysporzyć w pracy wielu kłopotów. W końcu może dojść do całkowitego pesymizmu, cynizmu wynikającego z poczucia bezsensu oraz zwątpienia w swoje kompetencje i dotychczasowe osiągnięcia.
Jeśli dochodzi się do etapu, że trudno wytrzymać samemu ze sobą w pracy albo dostaje się takie informacje zwrotne od innych, warto potraktować to jako sygnał alarmowy. A następnie rozważyć wizytę u lekarza, który postawi diagnozę i pokieruje do odpowiedniego specjalisty. Na początku wypalenia może to być coach, w sytuacji rozwiniętego wypalenia – odpowiednim specjalistą jest psychoterapeuta.
Trzeba jednak pamiętać, że choć wypalenie zawodowe znalazło się w najnowszej, jedenastej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób WHO, nie jest zdefiniowane jako stan chorobowy, tylko jako syndrom zawodowy, który może prowadzić do potrzeby kontaktu z lekarzem. Ponadto w Polsce wciąż jeszcze obowiązuje dziesiąta klasyfikacja chorób WHO, w którym wypalenia nie ma. Najnowszą klasyfikację Polska ma wdrożyć w ciągu kilku najbliższych lat. To oznacza, że aktualnie wypalenie nie jest jeszcze podstawą do wystawienia L4. Chyba że wypaleniu towarzyszą objawy depresyjne – wówczas lekarz może zdecydować o leczeniu farmakologicznym i wystawieniu L4.
Jakie są objawy depresji w pracy?
O ile wypalenie zawodowe ma związek z pracą, o tyle depresja przenika całe życie. Inne są też jej przyczyny. Depresja może być m.in. uwarunkowana genetycznie, być następstwem niedoboru neuroprzekaźników mózgowych lub wydarzeń życiowych o charakterze utraty, np. śmierci bliskiej osoby, rozwodu, ale też utraty pracy. Część objawów depresji może być taka sama jak wypalenia: spadek zainteresowania dotychczasowymi aktywnościami, zmęczenie, problemy z koncentracją, snem, utrzymaniem wagi. Charakterystyczne będą jednak przede wszystkim utrata napędu życiowego, spowolnienie, smutek, poczucie winy, beznadziei i bezwartościowości, anhedonia – niemożność odczuwania, radości, wreszcie – myśli samobójcze.
Depresja może mocno utrudniać wykonywanie codziennych obowiązków w pracy. Wszystko zajmuje dużo więcej czasu, pojawiają się problemy z podejmowaniem decyzji, z pamięcią, wycofanie z relacji, co może wyglądać na zaniedbywanie obowiązków, a jest po prostu objawem choroby. Jeśli ktoś w naszym otoczeniu tak się zachowuje, nie należy pochopnie go oceniać, tylko wykazać taktowną troskę i zainteresowanie. W przypadku doświadczania powyższych objawów dłużej niż dwa tygodnie, należy udać się do lekarza. Najlepiej od razu do lekarza psychiatry, który wdroży odpowiednie leczenie. Czasem wystarcza psychoterapia, ale może być potrzebne również leczenie farmakologiczne. Depresja jest chorobą. Jeśli jest tak dotkliwa, że uniemożliwia codzienną aktywność zawodową, lekarz może wystawić zwolnienie.
Jak organizacja może wspierać zdrowie psychiczne pracowników
W tych trudnych chwilach pracownik nie powinien być w pracy pozostawiony sam sobie. W budowaniu zdrowej kultury organizacyjnej może pomóc pracodawcom międzynarodowa norma ISO 45003. To zbiór wytycznych do zarządzania ryzykiem psychospołecznym oraz promowania dobrostanu w pracy, w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Organizacje powinny tak kształtować kulturę i warunki pracy, by przeciwdziałać pogorszeniu się zdrowia psychicznego i fizycznego pracowników. Ważne będą np. stworzenie i przestrzeganie jasnych zasad awansu, nieprzeciążanie pracowników nadmierną pracą i niemożliwymi do spełnienia oczekiwaniami, a także umożliwienie korzystania ze swoich umiejętności, zachowania wpływu na swoją pracę i podejmowania decyzji dotyczących pracy. Organizacje powinny też prowadzić psychoedukację, uwrażliwiać pracowników na rozpoznawanie i komunikowanie przełożonym niepokojących sytuacji i zachowań oraz stworzyć procedury chroniące sygnalistów i szybko rozwiązywać niepożądane sytuacje. Dzięki włączaniu pracowników w budowanie kultury organizacyjnej wspierającej dobrostan, wszyscy będą mogli poczuć się w pracy lepiej.
Autorka: Anna Witkiewicz, SEKA S.A.
Źródła:
1. researchgate.net/profile/Piotr-Switaj/publication/313628966_Wypalenie_zawodowe/links/5db54524a6fdccc99da3f80a/Wypalenie-zawodowe.pdf
2. https://forumprzeciwdepresji.pl/2123/wypalenie-zawodowe-a-depresja
3. https://forumprzeciwdepresji.pl/depresja/o-chorobie/objawy-depresji
4. https://psychoterapia.org/wypalenie-zawodowe
5. https://www.termedia.pl/neurologia/WHO-Do-2030-r-depresja-bedzie-najczesciej-wystepujaca-choroba-na-swiecie,50568.html
Pod tymi numerami telefonu można otrzymać pomoc w kryzysowych sytuacjach:
Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji
tel. 22 594 91 00 (czynny w każdą środę – czwartek od 17.00 do 19.00)
Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym
tel. 116 123 (poniedziałek-piątek od 14:00-22:00, połączenie bezpłatne)
Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
tel. 116 111 (czynny 7 dni w tygodniu, 24 h na dobę)
ITAKA – Antydepresyjny telefon zaufania
tel. 22 484 88 01 (czynny od poniedziałku do piątku od 15:00 do 20:00)
5
2
Głos/y
Ocena artykułu
