Chroniczne bóle, urazy to zwiększona absencja, rotacja pracowników, pogarszający się wizerunek i rosnące koszty organizacji. W jaki sposób dbać o ergonomię pracy w biurze, zakładzie, magazynie? Skąd czerpać wiedzę i środki na poprawę środowiska pracy? Opowiada dr Małgorzata Kochańska, ekspertka SEKA S.A.
Definicje podstawowe
Ergonomia
to dyscyplina naukowa zajmująca się dostosowaniem pracy do możliwości psychofizycznych człowieka. Ma na celu humanizowanie pracy poprzez taką organizację układu: człowiek-maszyna-warunki otoczenia, aby działalność zawodowa była wykonywana przy możliwie niskim koszcie biologicznym i efektywniej, co uzyskuje się m.in. poprzez eliminację zagrożeń wypadkowych i źródeł chorób zawodowych. Ergonomia jest nauką interdyscyplinarną. Korzysta z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia pracy, socjologia pracy, fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, antropometria, a także czerpie z osiągnięć nauk technicznych, np. materiałoznawstwa, budowy maszyn. Twórcą pojęcia „ergonomia” (z gr. ergon – praca, nomos – zasada, prawo) jest Wojciech Jastrzębowski (ur. 19.04.1799 r. w Gierwatach koło Przasnysza, zm. 30.12.1882 r. w Warszawie), który zdefiniował ergonomię jako naukę o używaniu nadanych człowiekowi (od Stwórcy) sił i zdolności. Przedmiotem badań jest wspomniany wyżej układ człowiek-maszyna-warunki materialnego otoczenia pracy oraz warunki pracy na stanowisku roboczym. Celem głównym jest polepszanie warunków pracy człowieka, które obejmuje dostosowanie warunków pracy do możliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do danej pracy i jego edukację obejmującą specyfikę stanowiska.
Ergonomia koncepcyjna
to wprowadzenie zasad ergonomii już podczas opracowania koncepcji oraz projektowania m.in. maszyn, urządzeń czy stanowisk pracy w celu zwiększenia wydajności pracy oraz poprawy warunków bezpieczeństwa pracowników. Na etapie projektowania stosowana jest jako prewencja, z kolei w przypadku funkcjonujących już stanowisk pracy – w celu poprawy szeroko pojętych warunków oraz wydajności (ergonomia korekcyjna). Pracodawcy mają obowiązek dbania o ciągłą poprawę bezpieczeństwa pracowników i stałe unowocześnianie stanowisk pracy.
Ergonomia korekcyjna
zajmuje się modernizacją już istniejących stanowisk pracy. Dążenie do poprawy warunków wykonywania służbowych obowiązków może wynikać nie tylko z chęci zlikwidowania wad urządzeń i maszyn. Badane są także takie czynniki jak natężenie hałasu, oświetlenie, zanieczyszczenie powietrza, temperatura i wilgotność oraz powtarzalność i tempo czynności, przyjmowana pozycja ciała, metody pracy i przerwy. Najczęściej uchybienia dotyczące ergonomii w procesie pracy zgłaszają do pracodawcy specjaliści BHP, lekarze higieniści albo sami zatrudnieni, którzy szukają sposobu na poprawę swoich warunków.
Ergonomia holistyczna
to pełne doświadczenie przestrzeni, spojrzenie z szerszej perspektywy; to perspektywa, która uwzględnia wszystkie aspekty. Niemożliwe jest lepsze prowadzenie biznesu, redukcja liczby zwolnień lekarskich oraz promowanie zdrowego stylu życia, jeśli środowisko pracy nie jest dostrojone do potrzeb pracowników i organizacji. Potrzebna jest harmonia. To także całościowe podejście do miejsca pracy, czyli zaplanowanie i dostosowanie zarówno fizycznego środowiska, jak i rzeczywistej pracy do personelu.
Obowiązek prawny pracodawcy (przedsiębiorcy)
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne uwzględniały zasady ergonomii (art. 215. Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1320, z 2021, r. poz. 1162). Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywanych na nich czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, (…) , z uwzględnieniem wymagań ergonomii – § 45, także § 51. Środki ochrony indywidualnej dobiera się i stosuje odpowiednio do występujących na stanowisku pracy zagrożeń określonych na podstawie oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej warunki występujące w danym miejscu pracy, wymagania ergonomii i stan zdrowia pracownika. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku powinny być wyposażone w stoły oraz krzesła z oparciami spełniające wymagania ergonomii – § 37 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy t.j. Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650 ze zm.
Po przytoczeniu niezbędnych definicji i podstaw prawnych można przystąpić do rozważań.
Jak brak ergonomii wpływa na efektywność pracy?
W poprzednich latach liczba absencji pracowników będąca skutkiem wypadku przy pracy wynosiła na jednego poszkodowanego średnio 38 dni rocznie, czyli około 3,2 mln dni.
Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 16,1% (41,3 mln dni) spośród wszystkich zwolnień lekarskich dotyczyło chorób układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej,
13,7% (35 mln dni) – chorób układu oddechowego, a 11,8% (30,1 mln dni) – urazów, zatruć i innych określonych skutków działania czynników zewnętrznych.
Jak szacują eksperci, miesięczny koszt zatrudnienia pracownika na stanowisku montażowym wynosi 4500 EUR (pensja i wydatki dodatkowe), koszt wyposażenia stanowiska pracy stanowi mniej niż 1% miesięcznych wydatków przeznaczonych na pracownika (2000 EUR – koszty początkowe z okresem amortyzacji 10 lat, co daje koszt miesięczny 33 EUR), zaś koszty dzienne związane z absencją z powodu choroby pracownika wynoszą około 250 EUR przy 220 dniach roboczych w roku. Dodatkowy koszt związany z aranżacją dobrych miejsc pracy to około 1000 EUR. Takie ergonomicznie dobrze wyposażone stanowisko pracy zwraca się po zredukowaniu już o 4 dni absencji w okresie 10 lat. Co więcej, do tej kalkulacji nie wzięto pod uwagę kosztów związanych z faktem nagłej absencji pracownika!1
W efekcie otrzymujemy realne obciążenia finansowe dla przedsiębiorstwa2:
– koszty straconego czasu – 43,8% związanych z dezorganizacją czasu w dniu wypadku, czasem absencji osoby poszkodowanej oraz czasem, w którym odbywa się dochodzenie powypadkowe,
– koszty strat materialnych poniesionych przez przedsiębiorcę, które stanowią 25,7% wszystkich kosztów związanych z wypadkiem przy pracy,
– koszty zakłóceń w produkcji – 20,2%,
– koszty zastępstw – 6,4%,
– koszty odszkodowań stanowiące 1,5% wszystkich kosztów.
Istnieją trzy podstawowe kategorie kosztów, które należy uwzględniać w każdej analizie kosztów nieprzestrzegania lub niepełnego przestrzegania zasad BHP:
- koszty opieki zdrowotnej (bezpośrednie),
- koszty wydajności (pośrednie),
- obniżenie jakości życia (niematerialne).
- koszty administracyjne i ubezpieczenia.
Dlaczego lekceważymy brak ergonomii w środowisku pracy?
Bowiem jej skutki są odroczone w czasie. To nie jest wypadek, którego cechą charakterystyczną jest nagłość i natychmiastowe odczucie bólu.
Według danych z raportu opracowanego przez National Occupational Research Agenda (NORA) (tł. Krajowy program badań chorób związanych z pracą), ponad 50% kobiet i blisko 45% mężczyzn czynnych zawodowo odczuwa dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego. National Arthritis Data Working Group szacuje, że 27 milionów osób dorosłych cierpi na chorobę zwyrodnieniową stawów, aż 9 milionów zgłosiło objawową chorobę zwyrodnieniową stawu kolanowego, a 13 milionów – objawową chorobę zwyrodnieniową dłoni.
Co istotne, zapalenie stawów jest problemem w miejscu pracy, ponieważ może rozwinąć się z powodu warunków pracy!
Szacuje się, że:
– 60 471 000 (ze 145 777 000) dorosłych w USA często wykonuje czynności związane z podnoszeniem, pchaniem, ciągnięciem lub zginaniem (ze średnią częstością występowania wynoszącą 41,48%),
– 97 314 000 (ze 145 818 000) dorosłych w USA doświadcza częstego stania lub chodzenia (ze średnią częstością występowania wynoszącą 66,74%),
– ból pleców dotyczył 8 274 000 (ze 147 742 000) dorosłych w USA (ze średnią częstością występowania wynoszącą 5,68%),
– zespół cieśni nadgarstka dotknął 2 445 000 (ze 145 699 000) dorosłych w USA (ze średnią częstością występowania wynoszącą 1,68%3).
Zaburzenia mięśniowo-szkieletowe związane z pracą: od badań do praktyki. Czego można się nauczyć?
Przedsiębiorco – zdrowie pracowników to także Twój zasób!
Z danych opartych na odpowiedziach z Europejskiego Badania Warunków Pracy (EWCS, 2015) z Eurofound oraz Labour Force Survey (Eurostat, 2013) wynika, że pracownicy wskazują na:
– zadowolenie z warunków pracy – 86%,
– utratę zdrowia pod wpływem pracy – 25%,
– problem zdrowotny, który wystąpił w ciągu ostatnich 12 miesięcy – 8%,
– ponad 15 dni nieobecności w ciągu roku – 8%,
– bycie chorym, ale obecnym w pracy – 42%,
– prawdopodobieństwo pozostania w obecnej pracy do 60. roku życia – 73%.
Przegląd badań, krajowych polityk i praktyk przeprowadzony przez EU-OSHA w zakresie zapobiegania chorobom mięśniowo-szkieletowym (MSD) ujawnił szereg luk zarówno na szczeblu politycznym, jak i we wdrażaniu środków w miejscu pracy.
Wyszczególniono:
– braki w ramach prawnych, które nie obejmują wszystkich znanych zagrożeń związanych z chorobami układu mięśniowo-szkieletowego,
– brak zaangażowania w proces oceny ryzyka i zapobiegania ryzyku,
– wyzwania stojące przed MŚP i ich brak zaangażowania (nie należy jednak zakładać, że problem występuje wyłącznie w MŚP);
Zidentyfikowano nieznajomość charakteru i skali istotnych
zagrożeń ze względu na:
– brak zrozumienia, jak najlepiej zapobiegać chorobom mięśniowo-szkieletowym, przy jednoczesnym nacisku na rotację pracy i przeprowadzanie szkoleń koncentrujących się na organizacji pracy,
– potrzebę lepszego dostępu do informacji o kosztach i korzyściach,
– konieczność uwzględnienia ergonomii i ewentualnych zaburzeń mięśniowo-szkieletowych w projektowaniu systemów pracy (miejsca pracy, sprzęt roboczy, metody pracy itp.),
– potrzebę opracowania długofalowej perspektywy; istnieje jednoznaczne przekonanie, że zapobieganie u źródła jest najlepszym rozwiązaniem.
W ramach tego projektu zidentyfikowano szereg luk zarówno na poziomie politycznym, jak i operacyjnym, których wypełnienie wymaga spójnego podejścia obejmującego różne zainteresowane strony.
Brak wysokiej jakości danych ma wpływ zarówno na poziomie operacyjnym, jak i politycznym. Należy zmienić nacisk na ocenę ryzyka jako bytu samego w sobie (co wymaga zaangażowania odgórnego).
Wydaje się, że brakuje zrozumienia roli ergonomii i organizacji pracy w zapobieganiu MSD. Wymaga to poprawy i dzielenia się wiedzą ergonomiczną ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, w tym projektantami, inżynierami i innymi osobami zaangażowanymi w działania prewencyjne4.
Jak zwiększyć produktywność pracownika?
Dr Travis Bradberry przywołuje badanie firmy Draugiem Group, w którym sprawdzono, ile czasu pracownicy spędzają na poszczególnych zadaniach w porównaniu do poziomu ich produktywności. Wskazał na idealne proporcje w cyklu pracy – według powyższych badań to 52 minuty faktycznej pracy i 17 minut odpoczynku.
Wyłączanie mediów społecznościowych podczas wykonywania zadań to współcześnie jedna z podstaw efektywnej pracy.
Jak tłumaczy dr Bradberry, te proporcje są idealne, ponieważ wpisują się w naturalne funkcjonowanie ludzkiego umysłu, który działa zgodnie z silnymi zastrzykami energii (trwającymi niecałą godzinę) i słabymi zastrzykami energii (15-20 minut)5.
Badania prowadzone przez Uniwersytet Stanford wykazały, że produktywność na godzinę gwałtownie spada, kiedy tydzień pracy przekracza 50 godzin, a po 55 godzinach ulega tak wielkiemu obniżeniu, że dalsza praca staje się bezcelowa.
Ludziom, którzy pracują nawet 70 (lub więcej) godzin w tygodniu, udaje się zrobić tyle samo, co osobom, które pracują 55 godzin.
Agencja NASA oraz Uniwersytet Harvarda dowiedli swoimi badaniami, że krótka drzemka6 w ciągu pracy zwiększa wydajność naszego mózgu o 35–40%. Taka forma wypoczynku poprawia też decyzyjność o 50%7.
Czas na przerwę, czyli przegląd systemów podnoszących produktywność
25 min/5 min
Praca w systemie 25 minut i 5 minut przerwy (4 powtórzenia cyklu). Po tym czasie powinna nastąpić dłuższa, 15-20-minutowa przerwa. Taki system pomaga zmaksymalizować koncentrację uwagi w biurze.
50 min/10 min
Praca w systemie 50 minut i 10 minut przerwy pomaga ludziom z lepszą koncentracją uwagi na dłuższą pracę, zanim będą potrzebowali przerwy.
52 min/17 min
Praca w systemie 52 minuty i 17 minut przerwy z dala od pracy i spraw z nią związanych. Ta metoda pomaga w osiągnięciu pełnego skupienia w pracy i jest preferowana przez najbardziej produktywnych pracowników.
80 min/6 min
Praca przez 80 minut, po niej 6 minut przerwy to system dla osób, które znajdują się pod presją czasu i nie mają możliwości korzystania z regularnych przerw.
90 min
90 minut pracy to najdłuższy okres, jaki powinien przepracować pracownik bez utraty swojej efektywności. Po tym czasie konieczna jest dłuższa przerwa8.
W jaki inny sposób podnieść produktywność i efektywność pracy?
Praktycy wskazują na trzy logiczne metody:
– wykonywanie większej ilości pracy w tym samym czasie,
– wykonywanie tego samego zadania w krótszym czasie,
– wykonywanie pracy w tym samym czasie, ale z dbałością o lepszą jakość.
Zastrzegają jednak, że zastosowane miary produktywności, które mają nam zwizualizować otrzymane efekty, mogą być bardzo różne. Pamiętać należy, że nie zawsze liczy się tylko ilość, ale także – przede wszystkim – jakość wykonanej pracy w danym czasie.
Zatem jeśli jakość pracy jest jak najlepsza (przy spełnieniu założonych wymagań), a czas trwania jest krótszy, to wówczas możemy mówić o prawdziwej produktywności. A gdy dodamy do tego otrzymane wysokie zyski – to już efektywność.
Jakie czynniki oprócz ergonomii wpływają na efektywność pracy?
– motywacja pracowników,
– odpowiednie kierowanie, podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów,
– spotkania biznesowe i kontakty,
– komunikacja i dobra współpraca w firmie,
– kultura i atmosfera panująca w organizacji,
– szkolenia,
– innowacja i kreatywność,
– poczucie bezpieczeństwa,
– elastyczność i balans między życiem prywatnym a zawodowym,
– właściwa postawa i nawyki pracy,
– zarządzanie stresem i energią,
– zarządzanie czasem pracy.
Pomiar efektywności
Dokonywany jest poprzez tzw. wskaźniki efektywności – kluczowe mierniki dokonań. Zaliczamy do nich wskaźniki finansowe lub niefinansowe. Istnieje bardzo dużo takich wskaźników, np. jakość produktów i usług, liczba reklamacji, wydajność pracy, zużycie energii elektrycznej, czas realizacji zamówień, rotacja pracowników, czas procesu rekrutacji, wyniki audytów, poziom satysfakcji klientów, czas trwania operacji i transakcji, liczba pozyskanych nowych klientów itd.
Jednak najprościej efektywność można zmierzyć, odejmując od efektów działania (wyników) poniesione nakłady.
Otrzymujemy wówczas wzór: Ew = E – N, w którym „E” oznacza efekt, „N” oznacza poniesiony nakład, a „Ew” oznacza efekt wyników.
Warto także – oprócz mierzenia poszczególnych wskaźników efektywności – weryfikować efektywność pracy samego pracownika. Pozwoli nam to ocenić, czy właściwy człowiek znajduje się na właściwym miejscu (stanowisku)9.
Nie tylko aktywna przerwa, ale również zmiana postawy z siedzącej na stojącą wpływa korzystnie na zdrowie pracownika i jest krokiem do sukcesu!
Nie tylko stoły robocze w biurach, ale również stanowiska (stacje robocze) z możliwością zmiany postawy podczas pracy wpływają na zapewnienie jakości w firmie i są:
– ekonomiczne (wzrost produktywności o 20% w pozycji stojącej; pracownik jest bardziej pobudzony, a jego poziom koncentracji zwyżkuje),
– efektywne (w postawie stojącej rozmowy telefoniczne są krótsze; pracownik podejmuje decyzje szybciej podczas konferencji, dzięki czemu zyskuje się oszczędność czasu),
– zdrowe (większa różnorodność postaw aktywizuje pracę serca i układu krążenia, zapewniając aktywność mięśniom10).
Coraz częściej przy zadaniach wymagających monotonnych, powtarzalnych ruchów pracowników wspomagają egzoszkielety11.
Prewencja
Od lat ZUS ogłasza konkursy na projekty dotyczące utrzymania zdolności do pracy przez cały okres aktywności zawodowej. Przedmiotem dofinasowania są działania, które mieszczą się w poniższych obszarach technicznych.
Projekt zgłoszony do konkursu powinien dotyczyć ograniczenia oddziaływania przynajmniej jednego z parametrów charakteryzujących warunki pracy:
– mikroklimatu (gorący lub zimny),
– czynników chemicznych i pyłów,
– czynników biologicznych,
– czynników mechanicznych,
– czynników elektrycznych i elektryczności statycznej,
– hałasu,
– ogólnych i miejscowych drgań,
– niewłaściwego oświetlenia elektrycznego,
– promieniowania jonizującego,
– promieniowania optycznego (podczerwonego, widzialnego lub nadfioletowego),
– pola elektromagnetycznego,
– obciążenia fizycznego, dynamicznego lub statycznego.
Dofinansowaniu podlegają działania, które mieszczą się w następujących obszarach technicznych:
– bezpieczeństwo instalacji technicznych, maszyn, urządzeń i miejsc pracy,
– urządzenia chroniące przed hałasem i drganiami mechanicznymi oraz promieniowaniem elektromagnetycznym,
– oświetlenie miejsc i stanowisk pracy oraz ochrona przed promieniowaniem optycznym,
– ochrona przed energią elektryczną i elektrycznością statyczną,
– urządzenia oczyszczające i uzdatniające powietrze, urządzenia mechanicznej wentylacji powietrza,
– sprzęt i urządzenia służące poprawie bezpieczeństwa pracy na wysokości, w zagłębieniach i innych strefach pracy,
– sprzęt i urządzenia służące ograniczeniu obciążenia układu mięśniowo-szkieletowego,
– sprzęt i urządzenia służące poprawie bezpieczeństwa pracy w przypadku narażenia na czynniki chemiczne i szkodliwe czynniki biologiczne,
– środki ochrony indywidualnej.
dr Małgorzata Kochańska
Doradca Prezesa SEKA S.A.
wykładowca ergonomii W-134/1107/2020 CIOP-PIB
PRZYPISY:
1 Za: https://flyingdesk.pl/ergonomia-w-miejscu-pracy/
2 Za: CIOP-PIB.
3 Za: https://www.cdc.gov/nora/default.html
4 https://osha.europa.eu
5 https://businessinsider.com.pl/rozwoj-osobisty/kariera/kiedy-robic-przerwyw-
pracy-jak-ulozyc-efektywnie-prace/sks38bx
6 Więcej: https://www.seka.pl/czas-na-drzemke/
7 Za: https://geekwork.pl/produktywne-przerwy-w-pracy-co-robic-aby-niemarnowac-
czasu/
8 Za: https://www.stampler.pl/porady,przerwa-w-pracy
9 https://mtc.pl/efektywnosc-pracy/
10 https://flyingdesk.pl/ergonomia-w-miejscu-pracy/
11 https://egzoszkielety.technomex.pl/
5
2
Głos/y
Ocena artykułu
